La Fonte dei Canali
De bron van de Waterwegen
La Fonte dei Canali, de bron van de waterwegen, is een waterbron die volgens recente studies diep in de Massoncello ontsprong, oftewel in de hoogste heuvel (286 meter) van de kaap van Piombino. De bron die in de fontein terecht kwam, heeft de stad vanaf haar stichting tot aan 1925 van water voorzien, daarna trad het gemeentelijke aquaduct in werking.
De gigantische fontein werd in 1248 in opdracht van de Republiek van Pisa gebouwd, zoals op te maken is uit het opschrift waarop Ugolino Assopardi wordt genoemd. Hij was de bevelhebbende kapitein van Piombino, Elba en Baratti.
Het bouwwerk is tot een bepaalde hoogte uit kalksteen gemaakt en voor de rest uit eenvoudig mortel. De vele familiewapens die te zien zijn onder het vooruitstekende deel van de fontein geven geen enkele indicatie voor een mogelijke link, maar we gaan er van uit dat ze aan kapitein Assopardi verwant zijn. Aan de kant van de kraagstenen aan de bovenzijde zijn marmeren wapens te zien. Diegene die aan de linkerkant vooruit kijkt, stelt Jacopo Appiani IV voor, de andere is bijna onleesbaar, maar je ziet de heraldiek van de Appiani nog in het wapen zelf terug.
Tussen het eerste en het tweede zoomorfische hoofd, in een stuk kalksteen, zijn twee slangen afgebeeld met hun koppen dicht bij elkaar alsof ze op het punt staan elkaar op te eten. Oud bijgeloof leerde dat de voortplanting van deze waterslangen tot stand kwam dankzij het samensmelten van hun bekken. Misschien wilde de beeldhouwer zo de oude naam van deze bron in ere houden: La Fonte delle serpi in amore, de bron van de verliefde slangen.
Het water dat uit de grond komt wordt opgevangen in een bekken dat zich achter de voorgevel aan de linkerkant bevindt. Het water wordt overgegoten en zodoende gefilterd en spoelt vervolgens door een hooggeplaatst raam naar het tweede bekken dat met de voorkant in verbinding staat. Hier wordt het water nog verder gezuiverd en komt uiteindelijk door de monden naar buiten. Dit waren er trouwens oorspronkelijk vijf, maar eentje is er verloren gegaan dankzij de tonnenmakers die het water gebruikten om hun houten creaties te laten krimpen. Ze sloegen zo hard dat het marmer hierdoor werd aangetast en uiteindelijk kapot ging.
De zoomorfische monden (een paard en drie honden) zijn vroege kunstwerken van Nicola Pisano, zoals gedetailleerde studies van vele middeleeuwse kunsthistorici hebben aangetoond. De huidige monden zijn dan ook kopieën omdat de artistieke waarde van de originele monden onschatbaar hoog is. Ze worden in het kasteel, in het museum van de middeleeuwse keramiek, tentoongesteld.
Middenin de fontein zijn delen te zien die het bewijs leveren voor de zestiende-eeuwse restauratiewerken. Bovenaan zien we tegelijkertijd een afbeelding die in 1470 door Andrea di Francesco Guardi is uitgehouwen en de geboorte van Jezus Christus uitbeeldt. Dit is tevens een kopie, het origineel wordt in het Museo Civico-Diocesano van de Concattedrale di Sant’Antimo Martire bewaard.